Μεταρρύθμιση τώρα

Υπάρχουν δυο μηχανισμοί μέσω των οποίων λαμβάνονται οι συλλογικές αποφάσεις σε μια οικονομία: ο πολιτικός μηχανισμός και ο μηχανισμός της αγοράς. Στη θεωρία, κάτω από συγκεκριμένες (αλλά και διαφορετικές) συνθήκες και οι δυο μηχανισμοί μπορεί να είναι αποτελεσματικοί. Σύμφωνα με το μηχανισμό της αγοράς, αν για παράδειγμα υπάρχει αύξηση της προτίμησης της κοινωνίας για ένα αγαθό, η τιμή του εν λόγο αγαθού θα αυξηθεί, τείνοντας να αυξήσει την πραγματική αμοιβή των παραγωγικών συντελεστών που απασχολούνται στην παραγωγή του, κατευθύνοντας με αυτό τον τρόπο παραγωγικούς συντελεστές στην παραγωγή του αγαθού. Σύμφωνα με τον πολιτικό  μηχανισμό, αν η κοινωνία αυξήσει την προτίμησή της για ένα αγαθό, το κράτος θα κατευθύνει, είτε με τη «βια» είτε μέσω παροχής κινήτρων, τους παραγωγικούς συντελεστές στην παραγωγή του εν λόγο αγαθού.

Όπως είναι φανερό, ο πρώτος μηχανισμός στηρίζεται στις τιμές των αγαθών, ενώ ο δεύτερος στις πλειοψηφίες που διαμορφώνονται. Τον πρώτο μηχανισμός, προφανώς μπορούν να εκμεταλλευτούν άτομα με μεγάλη οικονομική δύναμη (δες μονοπωλιακές επιχειρήσεις), μεταβάλλοντας τις τιμές των παραγωγικών συντελεστών προς το συμφέρον τους. Αντίθετα τον δεύτερο μηχανισμό μπορούν να τον εκμεταλλευτούν άτομα με υψηλή πολιτική δύναμη (π.χ. άτομα σε ένα κόμμα που λειτουργεί μη δημοκρατικά).

Προσωπικά πιστεύω ότι οι αποτυχίες της πολιτικής αγοράς δημιουργεί μεγαλύτερα προβλήματα από την ύπαρξη δύναμης στην αγορά (αποτυχία της αγοράς). Αλλά αυτό είναι ένα θέμα στο οποίο κάποιοι μπορεί να διαφωνήσουν. Αυτό που φαντάζομαι όμως είναι ότι λίγοι θα διαφωνήσουν ότι η ανάμιξη του πολιτικού μηχανισμού με τον μηχανισμό της αγοράς μόνο καλή ιδέα δεν είναι: αν προσπαθήσεις να δώσεις κίνητρα αγοράς σε ένα σύστημα που λειτουργεί με βάση τον πολιτικό μηχανισμό το πιο πιθανό είναι ότι θα έχει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα (και το αντίθετο). Και ακριβώς αυτό είναι το πρόβλημα με τις περισσότερες μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα: προσπαθούμε να συνδυάσουμε με έναν μοναδικό τρόπο αυτούς τους δυο μηχανισμούς και τα αποτελέσματα είναι τραγικά. 

Φα(σ)κελάκι

Τις τελευταίες μέρες είχα μια σύντομη εμπειρία με το δημόσιο σύστημα υγείας. Αυτή η εμπειρία με έκανε να δω κάποια πράγματα λίγο διαφορετικά. Συνειδητοποίησα πρώτα απ’ όλα ότι το πρόβλημα με τις (επίσημες- νόμιμες) αμοιβές των γιατρών του ΕΣΥ δεν είναι τόσο το πολύ χαμηλό ύψος τους αλλά η διάρθρωσή τους μέσα στο χρόνο: μάλλον το προφίλ των αμοιβών αυτών είναι αρκετά ίσιο μέσα στο χρόνο. Αυτό σημαίνει αυτομάτως ότι το σύστημα από μόνο του δεν δημιουργεί (νόμιμα) κίνητρα για να γίνεις «σούπερ σταρ». Κατά αναλογία σκεφτείτε ένα ποδοσφαιριστή που γνωρίζει ότι «παίξει- δεν παίξει» θα παίρνει μια σταθερή αμοιβή για όλη του την καριέρα! Ποτέ δε θα προσπαθήσει ή θα πάρει τα ρίσκα για να γίνει γνωστός και να αυξήσει τα έσοδα του.

Το πρόβλημα εδώ υπάρχει επειδή το ΕΣΥ λειτουργεί με λίγα εσωτερικά κίνητρα αμοιβών. Το φακελάκι εξυπηρετεί ακριβώς τη δημιουργία κινήτρων: οι αποδεδειγμένα καλοί γιατροί (οι σταρ) μπορούν να παίρνουν μεγαλύτερες παράνομες αμοιβές, ενώ αυτοί που δεν έχουν γίνει γνωστοί δεν μπορούν να πάρουν τις επιπλέον προσόδους. Ο μόνος τρόπος για να αυξήσουν τα (παράνομα) έσοδά τους είναι να κάνουν μια σειρά από ιατρικές επιτυχίες αμειβόμενοι απλώς με τον χαμηλό μισθό που τους δίνει το Ελληνικό Δημόσιο. Επομένως αν κάποιος δε θέλει ή δε μπορεί να δώσει φακελάκι θα καταλήξει να εξετάζεται ή χειρουργείται από έναν «άγνωστο» (αλλά ίσως ανερχόμενο) γιατρό. Και κανείς βέβαια δε μπορεί να πει ότι ο «άγνωστος» γιατρός είναι σίγουρα χειρότερος από τον σταρ (σκεφτείτε πάλι το ποδόσφαιρο!).

Αν οι πιο πάνω διαπιστώσεις είναι σωστές τότε ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος χρηματισμού των γιατρών είναι πολύ απλά να νομιμοποιηθεί το φακελάκι: οι φτωχοί πολύ απλά θα «θεραπεύονται» από «άγνωστους» γιατρούς, ενώ αυτοί που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν θα έχουν τους σταρ- γιατρούς (το ίδιο συμβαίνει και τώρα). Ταυτόχρονα όμως τα έσοδα των γιατρών θα φορολογούνται και αν το σύστημα διαρθρωθεί με κατάλληλο τρόπο ένα μέρος αυτών των εσόδων μπορεί να γίνει εισφορά στο νοσοκομείο που ανήκει ο γιατρός. Στο κάτω- κάτω αυτό το μάλλον παράδοξο- ημιδημόσιο σύστημα, λειτουργεί de facto εδώ και χρόνια στην Ελλάδα. Αν κάποιος μπορεί να σκεφτεί έναν τρόπο να γίνει το ΕΣΥ πραγματικά δημόσιο είμαι έτοιμος να τον ακούσω- προτάσεις όμως και όχι ευχολόγια.