"Αγαθά αξιοπιστίας"

Ποια είναι τα "αγαθά αξιοπιστίας" (credence goods)? Αγαθά για τα οποία ο καταναλωτής δεν μπορεί να γνωρίζει την ποιότητά τους ακόμα και αφού τα καταναλώσει. Παραδείγματα υπάρχουν πολλά: υπηρεσίες υγείας, υπηρεσίες υδραυλικού, φάρμακα, πανεπιστημιακή εκπαίδευση κλπ.
Γιατί όμως η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι ένα "αγαθό αξιοπιστίας"? Έστω ένας φοιτητής εγγράφεται σε ένα τμήμα Οικονομικών Επιστημών. Μετά τις πρώτες μέρες και τα πρώτα μαθήματα ο εν λόγω φοιτητής θα έχει άποψη αν το τμήμα που φοιτά είναι καλό ή κακό. Στην πραγματικότητα όμως ακόμα και μετά την αποφοίτησή του δε θα μπορεί να εξακριβώσει την πραγματική ποιότητα του τμήματος. Αυτό θα συμβεί ενδεχομένως αφού αποκτήσει και άλλες (περισσότερες) γνώσεις στο αντικείμενο των οικονομικών, ή αφού δουλέψει αρκετά χρόνια.
Προφανώς για τα εν λόγω αγαθά έχει μεγάλη σημασία η "μάρκα". Το όνομα π.χ. του Harvard από μόνο του προσδίδει πληροφόρηση για την ποιότητα των σπουδών. Από την άλλη πλευρά, αν δεν υπάρχει ένα ισχυρό brand name υπάρχει η δυνατότητα αρνητικής διαφήμισης των ανταγωνιστών.
Τα πιο πάνω στοιχεία είναι σημαντικά για να καταλάβουμε τι συμβαίνει στον τομέα της εκπαίδευσης στην Ελλάδα κάθε Σεπτέμβρη. Ιδιωτικά κολέγια υποστηρίζουν ότι δίνουν "υψηλή" ποιότητα εκπαίδευσης και το στηρίζουν στις "σημαντικές" συνεργασίες που έχουν με ξένα πανεπιστήμια. Ταυτόχρονα συνέχεια υπάρχουν εκτιμήσεις (τις πιο πολλές φορές ανώνυμες) από "ειδικούς" και αποφοίτους  που λένε πόσο χάλια είναι τα δημόσια πανεπιστήμια και πόσο καλύτερα είναι τα ιδιωτικά κολέγια. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει και η γενικότερη λογική ότι όσοι σπούδασαν στο εξωτερικό ή σε κολέγια εντός της χώρας έχουν καλύτερη επαγγελματική εξέλιξη.
Βέβαια η πραγματικότητα είναι διαφορετική: οι συνεργασίες των κολεγίων είναι με πανεπιστήμια του εξωτερικού πολύ χαμηλής ποιότητας, ενώ ΚΑΝΕΝΑ δε συνεργάζεται με κάποιο αξιόλογο ίδρυμα. Επιπλέον και το χειρότερο τμήμα ΑΕΙ της χώρας έχει διδάσκοντες ασύγκριτα καλύτερους από αυτούς των κολεγίων. Αυτό είναι γνωστό σε όλους, ακόμα και και στην αγορά, άρα δεν τίθεται θέμα καλύτερης επαγγελματικής εξέλιξης.
Γιατί όμως τα δημόσια ΑΕΙ δεν απαντούν σε αυτή τη στρατηγική των ιδιωτικών κολεγίων? Γιατί απλώς τα έσοδά τους δεν εξαρτώνται από τους πόσους φοιτητές θα προσελκύσουν. Δεν έχουν κανένα κίνητρο να μπουν σε ένα πόλεμο αρνητικών διαφημίσεων όσο τα έσοδά τους είναι ανεξάρτητα με των αριθμό και την ποιότητα των φοιτητών που τα επιλέγουν.

Απαισιόδοξη αισιοδοξία

Κοιτώντας τα δημοσιονομικά μέτρα της κυβέρνησης και τον τρόπο που προχωράνε μέχρι στιγμής υπάρχει μια τραγική διαπίστωση: μέχρι στιγμής όλα τα μέτρα στην πλευρά των δαπανών μοιάζουν προσωρινά (π.χ. μείωση των επιδομάτων και κατάργηση δώρων μόνο στο δημόσιο τομέα, συγκράτηση αμυντικών δαπανών, μείωση προγράμματος δημοσίων επενδύσεων) ενώ αντίθετα στην πλευρά των εσόδων τα μέτρα είναι μόνιμα (π.χ. ΦΠΑ στο 23%, καθιέρωση περιβαλλοντικών φόρων κλπ.). Η στρατηγική δουλεύει ωστόσο, το έλλειμμα μειώνεται ακριβώς όμως λόγω της συγκράτησης των δαπανών. Αντίθετα τα μέτρα των εσόδων δεν δίνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Αυτό βέβαια συμβαίνει επειδή η οικονομία είναι σε ύφεση. Μήπως όμως αυτά τα δύο γεγονότα πρέπει να μας ανησυχούν ακόμα και στο πιο αισιόδοξο σενάριο;

Έστω η κυβέρνηση τα καταφέρνει και παρά το υφεσιακό περιβάλλον μειώνει το έλλειμμα και τιθασεύει το χρέος. Η οικονομία βγαίνει από την ύφεση και τα εισοδήματα αυξάνονται. Κατά συνέπεια αυξάνονται περαιτέρω τα φορολογικά έσοδα της κυβέρνησης και μειώνονται οι κυκλικές δαπάνες. Άρα, η οποιαδήποτε κυβέρνηση, έχει να αντιμετωπίσει ένα ακόμα μικρότερο έλλειμμα, στην ακρίβεια μεγαλύτερο πρωτογενές πλεόνασμα. Τι πρέπει να περιμένουμε να κάνει σε αυτή την περίπτωση; Να μειώσει το επίπεδο των φόρων ή να αυξήσει το επίπεδο των δαπανών; Με βάση τη συζήτηση για το τι είναι προσωρινό και τι μόνιμο μάλλον το δεύτερο! Επιπλέον ποια κυβέρνηση στα πλαίσια του ελληνικού πολιτικού συστήματος δε θα ήθελε να αυξήσει τι δαπάνες, μέσω π.χ. διορισμών, αυξήσεων μισθών στο δημόσιο (με ανορθολογικά επιδόματα), ανορθολογική κατανομή δαπανών κ.ο.κ. Αυτά είναι που αυξάνουν την εκλογική πελατεία, πράγμα που φυσικά κάθε κόμμα επιθυμεί! Με λίγα λόγια, μέσω της αύξησης των δαπανών, πάλι θα καταλήξουμε να έχουμε ένα έλλειμμα γενικής κυβέρνησης κοντά στο 3% (που απαιτεί το σύμφωνο σταθερότητας) και στον πρώτο μεγάλο κλυδωνισμό της παγκόσμιας οικονομίας θα βρεθούμε στην ακριβώς ίδια θέση με αυτή που βρισκόμαστε και σήμερα.

Είναι απαραίτητο επομένως να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος. Πώς; Με αλλαγή στο πολιτικό σύστημα και συγκεκριμένα αλλαγές στο σύνταγμα, αποκρατικοποιήσεις και φυσικά αλλαγή στον εκλογικό νόμο. Όσο αυτά δεν αλλάζουν τόσο οι κυβερνήσεις θα λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο και λογική που λειτουργούσαν μέχρι σήμερα. Όλα είναι θέμα θεσμών και όχι προσώπων.

Διαγενεακή Αλληλεγγύη

Όπως υποστηρίζουν οι νομικοί το σύστημα της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης στηρίζεται στην αρχή της αλληλεγγύης ανάμεσα στις γενιές. Τι σημαίνει αυτό όμως; Επειδή το σύστημα μαζεύει εισφορές από τους τωρινούς εργαζομένους και πληρώνει τις συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων τότε αν οι σημερινοί εργαζόμενοι τα πάνε καλύτερα από τους γονείς τους (σε όρους εισοδήματος) τότε μεταφέρουν ένα μέρος από αυτό το κέρδος σε αυτούς μέσω των συντάξεων (που ουσιαστικά αυτοί πληρώνουν). Έτσι το όφελος από την αυξημένη παραγωγικότητα των νέων, που μπορεί στο κάτω- κάτω να δημιουργήθηκε από τις επενδύσεις των γονιών τους σε εκπαίδευση, μεταφέρεται εν μέρη και στους γονείς.

Ωραία αυτά και σε αυτό το επιχείρημα στηρίζονται οι νομικοί για να αντικρούσουν οποιοδήποτε επιχείρημα που λέει μειώστε τις συντάξεις. Υπάρχει όμως ένα μεγάλο «αλλά» το οποίο είναι φανερό αν απλώς αντιστρέψουμε το πιο πάνω επιχείρημα: τι γίνεται αν οι νέοι τα πάνε χειρότερα από τους γονείς τους; Και ακόμα περισσότερο αν οι νέοι τα πάνε χειρότερα από τους γονείς τους γιατί οι γονείς τους ήταν ανεύθυνοι και αντί να επενδύουν για το μέλλον της οικονομίας τρώγαν με χρυσά κουτάλια από την πίτα του κράτους επιβαρύνονταν τα παιδιά τους; Τότε το επιχείρημα της διαγενεακής αλληλεγγύης μας λέει ότι και οι γονείς πρέπει να επιβαρυνθούν μέρος της μείωσης του εισοδήματος των παιδιών τους. Πώς; Πολύ απλά κρατώντας σταθερές τις εισφορές των εργαζομένων (ως ποσοστό) πράγμα που με το μειωμένο εισόδημα στην οικονομία συνεπάγεται μειωμένες συντάξεις για τους ηλικιωμένους.

Αυτή τη στιγμή όμως κάνουμε ακριβώς το αντίθετο: αυξάνουμε τις εισφορές των εργαζομένων για να κρατήσουμε σταθερές τις συντάξεις. Δηλαδή αλληλεγγύη υπάρχει μόνο για να πάρουμε και όχι για να δώσουμε ή σε απλά ελληνικά «τα δικά μας δικά μας και τα δικά σας δικά μας». Αλλά τι μπορούμε να περιμένουμε; Αυτός δεν είναι ο τρόπος ζωής της γενιάς που μας έφερε σε αυτή την κρίση;

Απελευθέρωση Αγοράς Ενέργειας

Σιγά- σιγά πλησιάζει η ώρα του ανοίγματος της αγοράς ενέργειας με ταυτόχρονη πώληση μέρους της ΔΕΗ. Επειδή πολλά θα ακουστούν και πολλά θα γίνουν (αγοράστε κεριά και φακούς και ένα καλό UPS για τον υπολογιστή!) ας θυμηθούμε τι έγινε στην περίπτωση της απελευθέρωσης της αγοράς των τηλεπικοινωνιών. Η απελευθέρωση των τηλεπικοινωνιών έγινε ουσιαστικά το 1994 με την είσοδο της κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα. Πραγματικά για τη σταθερή τηλεφωνία η απελευθέρωση έγινε το 2001, τρία χρόνια αργότερα από την υπόλοιπη Ευρώπη.
Επειδή ο κλάδος των τηλεπικοινωνιών έχει αλλάξει ραγδαία από τις αρχές του 1990 μέχρι σήμερα, δεν μπορούν να γίνουν εύκολα συγκρίσεις. Παρόλα αυτά σε επίπεδο κόστους όπως ανέφερε η ΕΕΤΤ, τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση ο Δείκτης τιμών για τις τηλεπικοινωνίες μειωνόταν με ρυθμούς 6% με 14%! Επίσης για όσους δε θυμούνται (ή κάνουν ότι δε θυμούνται), στα τέλη του 1980 υπήρχαν πάνω από 1.000.000 (1 εκατομμύριο!) εκκρεμείς αιτήσεις για απόκτηση γραμμής ΟΤΕ και ο μέσος χρόνος υλοποίησης της αίτησης διέφερε ανάλογα με το τι μέσο είχες (με βουλευτή ήθελες περίπου ένα χρόνος, υπολογίστε ανάλογα για τα υπόλοιπα πιθανά βύσματα!).
Αυτά επειδή τις επόμενες μέρες κάποιοι θα μιλήσουν για αύξηση των τιμών και μείωση της ποιότητας της ενέργειας λόγο ιδιωτικοποίησης.