Αντικοινωνική συμπεριφορά

Πρόσφατα σε ένα κεντρικό δρόμο των Ιωαννίνων η τροχαία άλλαξε τον χρονισμό των φαναριών, μειώνοντας το χρόνο που είναι διαθέσιμος στα αυτοκίνητα να στρίψουν. Το αποτέλεσμα βέβαια αυτού ήταν να δημιουργείται αφόρητη κίνηση κάποιες συγκεκριμένες ώρες της ημέρας. Και όποτε υπάρχει κίνηση στην Ελλάδα ο έλληνας οδηγός έχει τη λύση: παρακάμπτει την ουρά και μπαίνει μπροστά από τα άλλα αυτοκίνητα. Αυτοί που περιμένουν φυσικά βρίζουν ή κορνάρουν και τις περισσότερες φορές προσπαθούν να «κλείσουν» τον οδηγό με την αντικοινωνική συμπεριφορά ώστε να «τιμωρηθεί» και να μην περάσει γρήγορα το φανάρι.

Η συγκεκριμένη αντικοινωνική συμπεριφορά έχει κόστος (κοινωνικό στίγμα) και όφελος (δεν περιμένουν στην ουρά). Άρα με βάση την οικονομική θεωρία μπορούμε να κάνουμε κάποιες προβλέψεις. Για παράδειγμα όταν αυξάνει η ουρά σε ένα φανάρι, τόσο το όφελος όσο και το κόστος αυξάνονται. Άρα δε μπορούμε να ξέρουμε εκ των προτέρων αν τελικά περισσότεροι οδηγοί θα επιδείξουν αντικοινωνική συμπεριφορά. Παρόλα αυτά εμπειρικά φαίνεται πάντα όσο αυξάνεται η ουρά στο φανάρι τα άτομα που προσπερνάνε την ουρά αυξάνονται. Αυτό ταυτόχρονα σημαίνει ότι το κόστος του στιγματισμού από τους υπόλοιπους προφανώς είναι πολύ μικρό και γι αυτό μόλις το όφελος από την αντικοινωνική συμπεριφορά αυξηθεί, τότε πολύ εύκολα αποφασίζουν να προσπεράσουν την ουρά.   

Πολιτική…όπως λέμε θέατρο

Χθες το μενού είχε συνάντηση πολιτικών αρχηγών. Δε μπορώ να μη μπω στον πειρασμό να σχολιάσω…

Βλέποντας τους ηγέτες των τριών ($^%#) κομμάτων αριστεράς μπήκαν στο μυαλό μου διάφορες σκέψεις. Έχοντας ακούσει την ρητορική τους τον τελευταίο καιρό, σκέφτομαι π.χ. ότι ο Α. Τσίπρας (που δεν πήγε στη συνάντηση) μόλις δει τον πρωθυπουργό θα συμπεριφερθεί το λιγότερο όπως ο Διαμαντίδης στον Τεόντοσιτς στον περσινό δεύτερο τελικό του πρωταθλήματος μπάσκετ. Από την άλλη έβλεπα την Α. Παπαρήγα να ανταλλάσει τη συνηθισμένη χειραψία και έλεγα…μόλις βγουν οι κάμερες εκεί μέσα θα γίνει «αμέρικαν μπαρ»· θα φύγουν τραπέζια στον αέρα, ο πίνακας που κοσμεί το γραφείο θα γίνει κολάρο στο λαιμό του πρωθυπουργού κ.ο.κ. Και όταν είδα και τον Α. Σαμαρά είπα, τώρα θα χαλάσει μια γνήσια αντρική φιλία- άλλοι έχουν σκοτωθεί για μια γυναίκα, άλλοι για το ποδόσφαιρο, αυτοί θα σκοτωθούν για το ποιος μπορεί να σώσει την Ελλάδα πιο σύντομα.

Και επειδή φυσικά ούτε για πλάκα έγιναν αυτά θα ήθελα να άκουγα τι είπαν οι πολιτικοί αρχηγοί όταν έφυγαν οι κάμερες. Αν ήμασταν με τον παλιό πρωθυπουργό ή συζήτηση πιστεύω θα πήγαινε αργά ή γρήγορα στο ποδόσφαιρο, τις χασαποταβέρνες, το καινούργιο Pro και γιατί όχι για το ποιος έχει τις πιο ωραίες γραμματείς. Το πρόβλημα όμως είναι ότι έχουμε άλλο πρωθυπουργό…οπότε το θέμα γίνεται πιο σύνθετο. Η συζήτηση θα περιστράφηκε γύρω από τα ντοκιμαντέρ του ΣΚΑΙ, τον πιο οικολογικό τρόπο μετάβασης στη δουλειά (ποδήλατο, πόδια, άλογο ή γαϊδούρι) κ.ο.κ. Στο τέλος βέβαια ο εκάστοτε αρχηγός θα του είπε… «Γιώργο, τώρα πρέπει να βγούμε στους δημοσιογράφους και να τα πω έξω από τα δόντια. Γνωρίζεις άλλωστε, το έχεις κάνει και εσύ. Πες μου κάτι βαρύ για να βγω τσαντισμένος/η ειλικρινά». Και τότε ο πρωθυπουργός θα ψέλλισε «…που να σου καεί το μπλέντερ και να μη μπορείς να πίνεις φυσικό χυμό για πρωινό». Και φυσικά ο αντίστοιχος πολιτικός αρχηγός βγήκε έξω μες στη ζοχάδα με μια σκέψη «αυτός είναι άχρηστος, ούτε να μας βοηθήσει στο ρόλο μας δε μπορεί».

Τελικά το μνημόνιο είναι καλό

Ας κάνουμε ένα βήμα πίσω για να αξιολογήσουμε αντικειμενικά τις λύσεις που είχε η Ελλάδα για να βγει από την κρίση. Ας πάρουμε ως δεδομένο ότι η άριστη πολιτική για την Ελλάδα, αλλά και οποιαδήποτε χώρα αντιμετωπίζει αντίστοιχη κρίση, είναι να αυξήσει τις κυβερνητικές δαπάνες. Το πρόβλημα σε αυτή την περίπτωση είναι ότι η χώρα έχει ένα δυσβάσταχτο χρέος, ένα χρέος που συσσωρεύτηκε με την ανεύθυνη οικονομική πολιτική από το 1974 και μετά. Βέβαια αυτό είναι ένα άλλο θέμα, που δεν είναι απαραίτητο να αναλυθεί εδώ.

Σε αυτό το πλαίσιο υπάρχουν τρεις λύσεις για την οικονομία. Η πρώτη είναι να κηρύξει στάση πληρωμών. Σε αυτή την περίπτωση, κάποιοι λένε, θα μειώσει ή θα μηδενίσει το χρέος της και θα μπορέσει ανεξάρτητη να αυξήσει τις δαπάνες του δημοσίου, που σε συνθήκες ύφεσης μπορεί να μη σημαίνει αυτόματα αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων (λόγω αύξησης του εισοδήματος, που θα αυξήσουν τη φορολογική βάση και τα φορολογικά έσοδα, περισσότερο από την αύξηση των δαπανών). Ωραία ανάλυση, σωστή, αλλά αγνοεί ένα σημαντικό ζήτημα: τον χρονισμό φόρων και δαπανών. Αν αυξηθούν οι δαπάνες σήμερα, ο πολλαπλασιαστής δε θα λειτουργήσει άμεσα δίνοντας αυτόματα φορολογικά έσοδα. Άρα πρέπει να βρεθούν πόροι για τις δαπάνες ώστε να βάλλουμε τον πολλαπλασιαστή μπροστά και με δεδομένη την αδυναμία δανεισμού από το εξωτερικό και τη μεγάλη ύφεση στο εσωτερικό, τα πράγματα είναι μάλλον δύσκολα.

Η δεύτερη λύση είναι να βγει η χώρα από το Ευρώ και να υποτιμήσει το νόμισμά της κατά ένα μεγάλο ποσοστό. Η λύση αυτή συνεπάγεται ότι έχουμε αποφασίσει ότι τα οφέλη από το Ευρώ στο μέλλον θα είναι πολύ μικρά, άρα μπορούμε να παραιτηθούμε από αυτά σήμερα. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι αυτή η λύση είναι ακριβώς ισοδύναμη με ένα κούρεμα του πραγματικού χρέους. Ταυτόχρονο όμως ισοδύναμο κούρεμα θα υπάρξει και στις πραγματικές αποταμιεύσεις των νοικοκυριών. Άρα η υποτίμηση θα έχει μεγάλα αρνητικά αποτελέσματα στον πραγματικό πλούτο των νοικοκυριών, μειώνοντας επίσης την κατανάλωση στην οικονομία. Βέβαια η κυβέρνηση μπορεί να αυξήσει τις δαπάνες της και να βάλει μπροστά τον πολλαπλασιαστή. Αργά ή γρήγορα όμως πρέπει να κάνει διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις ώστε να μη ξαναβρεθεί σε αντίστοιχη θέση. Αυτές η μεταρρυθμίσεις εκτός Ευρώ βέβαια είναι μάλλον δύσκολες.

Η τρίτη λύση είναι να παραμείνει στο Ευρώ, να βρεθεί κάποιος δανειστής που θα της παρέχει τα αναγκαία κεφάλαια για να αυξήσει τις δαπάνες της και να βάλει μπροστά τον πολλαπλασιαστή, και να διατηρήσει για λίγο χρόνο ένα έλλειμμα στον προϋπολογισμό. Ταυτόχρονα θα πρέπει να αναλάβει (όπως και στη δεύτερη λύση) δέσμευση για τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις.

Νομίζω ότι η τελευταία λύση είναι και η πιο σωστή. Και περιέργως είναι η λύση του δανεισμού από την Τρόικα. Το πρόβλημα στην Ελλάδα ωστόσο είναι η ρητορική που δεν αναγνωρίζει την Κεϋνσιανή φύση του δανεισμού από την ΕΕ και ΔΝΤ, αλλά αντίθετα θεωρεί ότι τα μέτρα (οι μεταρρυθμίσεις που λέγαμε) στόχο έχουν να μειώσουν μόνο τις δαπάνες, ενώ επί της ουσίας επιτρέπουν στη χώρα να τρέξει ελλείμματα για 3 χρόνια ακόμα. Με αυτό τον τρόπο απλώς οι προσδοκίες των ατόμων είναι αρνητικές και η οικονομία δε μπαίνει μπροστά, ακυρώνοντας όλη τη λογική του δανεισμού και του ελλείμματος. Με λίγα λόγια νομίζουμε ότι ήδη έχουμε αρχίσει να αποπληρώνουμε το δάνειο και γι αυτό δεν αυξάνουμε τις καταναλωτικές δαπάνες μας και η οικονομία παραμένει σε συνθήκες ύφεσης.

Τι αποφασίζουμε να δούμε

Αν θες να δυσκολέψεις κάποιον ή απλώς να τον μπερδέψεις, δεν έχεις παρά να τον ρωτήσεις κάτι τετριμμένο ή να κάνεις κάτι το προφανές. Το μυαλό του θα αγνοήσει την απλή απάντηση- ερμηνεία των πραγμάτων και θα προσπαθήσει να βρει μια πιο σύνθετη απάντηση. Το πιο κάτω βίντεο είναι χαρακτηριστικό:

Υπάρχουν όρια;

Οι δημοσιογράφοι είναι πολύ καλοί στα οικονομικά και στη στατιστική. Τόσο καλοί που μπορούν να κάνουν στατιστικές εκτιμήσεις με απόλυτη ακρίβεια και με πολύ μικρά (ως ανύπαρκτα) δείγματα. Στις σημερινές (και όχι μόνο) ειδήσεις «παίζει» το θέμα της υιοθέτησης επιχειρησιακών συμβάσεων εργασίας. Και γίνεται η εκτίμηση ότι αυτό θα έχει ως συνέπεια τη μείωση των μισθών στον ιδιωτικό τομέα από 16%- 40%.

Ας αφήσουμε τα οικονομικά και πάμε λίγο σε απλά καθημερινά πράγματα. Έστω η κυβέρνηση εξετάζει την αύξηση του ορίου ταχύτητας στο κέντρο της Αθήνας, από 50 χλμ/ώρα σε 70 χλμ/ώρα. Υπάρχουν τρεις κατηγορίες αυτοκινήτων. Αυτοί που πήγαιναν, είτε επειδή ήθελαν είτε επειδή έβρισκαν κίνηση, με κάτω από 50. Λογικά αυτοί δε θα μεταβάλλουν την ταχύτητα κίνησής τους. Υπάρχουν αυτοί που παρανομούσαν και έσπαγαν το όριο (και είτε τους έπιαναν είτε όχι). Και γι αυτούς λίγα θα αλλάξουν (μόνο χαμηλότερα πρόστιμα, αν πλήρωναν ποτέ!). Και η τρίτη κατηγορία είναι αυτοί που πήγαιναν ακριβώς με 50 γιατί δε ήθελαν να παρανομήσουν. Αυτοί πιθανότατα θα κινηθούν πιο γρήγορα. Πόσο πιο γρήγορα δεν ξέρω πρέπει να περιμένω να δω τι θα κάνουν.

Το ίδιο συμβαίνει και με τους μισθούς. Το ότι ένα κατώτατο όριο φεύγει (ή πάει πιο κάτω) δεν σημαίνει ότι όλοι θα πάνε κάτω από αυτό το όριο (ναι υπάρχουν εργαζόμενοι που παίρνουν πάνω από τη σύμβαση!). Το θετικό είναι ότι αν κάποιοι πρέπει να πάνε κάτω από το όριο (πχ ανάγκη μείωση τους κόστους λόγω χαμηλής ζήτησης), μπορούν να το κάνουν και δε χρειάζεται να απολύσουν εργαζόμενους.

Το τι θα γίνει τελικά στους μισθούς δε μπορώ να το ξέρω από τώρα. Η πρόβλεψή μου πάντως είναι ότι το αποτέλεσμα της πολιτικής των επιχειρησιακών συμβάσεων θα είναι η μείωση της ανεργίας (προσοχή με όλα τα άλλα στην οικονομία σταθερά όπως είναι τώρα!). Στο κάτω κάτω τα σοβαρά στατιστικά στοιχεία λένε για την Ελλάδα ότι αν ήθελε να μειώσει την ανεργία έπρεπε να πάει είτε πιο κοντά στο μοντέλο των επιχειρησιακών συμβάσεων εργασίας, είτε να κεντροποιήσει το σύστημα μισθολογικών διαπραγματεύσεων. Πάντως η επιλογή να μείνει ως έχει είναι η χειρότερη δυνατή.   

Το κόστος της αύξησης του ΦΠΑ

Τελικά έχουν πολύ πλάκα τα δελτία ειδήσεων στην Ελλάδα. Όταν υπάρχει μια αύξηση πχ στο ΦΠΑ κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες, τα ρεπορτάζ αναφέρουν ότι το κόστος αυτής της αύξησης είναι 200€ το χρόνο. Αντίθετα στις αυξήσεις μισθών και εισοδημάτων πχ κατά 2%, λένε ότι αυτό αντιστοιχεί σε μια αύξηση 0.5€ την ημέρα. Ο λαϊκισμός δηλαδή πάει σύννεφο...μάλιστα έχει τεράστιες ομοιότητες με τους διαλόγους σε μια γνωστή ταινία:

Τυχαίες σκέψεις μετά τη σημερινή Γενική Πρόβα

Κάπως έτσι μπορεί να συμβεί το μοιραίο. Ακριβώς όπως σήμερα. Ξαφνικά μια δήλωση (αυτή τη φορά από κάποιον μάλλον πιο σοβαρό παράγοντα) ότι μια δόση δε θα εκταμιευθεί, ένα έκτακτο δελτίο στο BBC, πανικός στο ΣΚΑΙ, και όλοι οι άλλοι θα κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου. Μετά τη σημερινή δήλωση του ανεκδιήγητου Αυστριακού Υπουργού Οικονομικών, έψαχνα ένα ελληνικό κανάλι ή site να βρω πληροφορίες... μόνο ο ΣΚΑΙ κάτι έλεγε...αυτό με έκανε να ανησυχώ πιο πολύ...ευτυχώς, αλλά την επόμενη φορά μπορεί να μην είναι πλάκα...κάπως έτσι θα γίνει η στάση πληρωμών.
Από μια άποψη όμως κρίμα: σήμερα σημειολογικά ήταν η καλύτερη μέρα. Η μέρα που γιόρταζε το μοναδικό (όπως λέμε ένα, και όχι με την έννοια του σημαντικού) της κατόρθωμα η γενιά που μας έφερε εδώ. Ένα κατόρθωμα το οποίο τη νομιμοποίησε (στη συνείδησή της) να υποθηκεύσει το μέλλον αρκετών γενεών. Ποια θα ήταν καλύτερη μέρα;
Το άλλο συμπέρασμα της ημέρας είναι ότι τελικά δεν είναι οι Έλληνες πολιτικοί ασόβαροι...μάλλον όλοι οι πολιτικοί ασόβαροι είναι, είτε Έλληνες, είτε Γερμανοί, είτε Αυστριακοί, , είτε Αμερικάνοι. Για μερικές μονάδες στις δημοσκοπήσεις θα δέχονταν να διαλύσουν την οικονομία της χώρας τους, να διαλύσουν την ΕΕ, να δημιουργήσουν προβλήματα στο νόμισμά τους, είτε να πάνε σε πόλεμο με μια άλλη χώρα (κατά προτίμηση αδύναμη, ώστε να είναι σίγουρη η νίκη).  Τελικά η οικονομία είναι πολύ σημαντικό θέμα για να το αφήνουμε στα χέρια των πολιτικών!

Παραγωγή έντασης εργασίας

Το πιο κάτω βίντεο είναι καταπληκτικό. Στην αρχή φαίνεται ως μια απόδειξη διαφθοράς...αλλά δεν είναι έτσι.. Στο 0:10 μπαίνει υπάλληλος και ειδοποιεί το Νομάρχη (το Ν κεφάλαιο) ότι έχει μήνυμα στον υπολογιστή. Με δεδομένο ότι οποιοδήποτε πρόγραμμα διαχείρισης email έχει ενσωματωμένο ήχο για αυτή τη δουλειά μπορούμε εύκολα (αλλά λάθος) να συμπεράνουμε ο Νομάρχης έχει προσλάβει τόσους πολλούς που δεν έχουν να κάνουν άλλη δουλειά και απλώς πάνε από γραφείο σε γραφείο και λένε στους υπαλλήλους (αλλά και στο δουλευταρά νομάρχη) ότι έχουν μήνυμα. Αλλά τα πράγματα δεν είναι έτσι...απλώς στην Ελλάδα το κεφάλαιο (δες software) είναι σχετικά ακριβό και μπορούμε να παράγουμε με χαμηλότερο κόστος υποκαθιστώντας κεφάλαιο με εργασία.

Εκλογές 2010

Τελικά γιατί κέρδισε η αποχή; Αφού σήμερα όλοι προσπαθούν να δώσουν μια απάντηση ας πω και εγώ τη βλακεία μου. Στο κάτω κάτω αυτές τις μέρες είχα την τύχη για ακόμα μια φορά να συνομιλήσω με το μέσο ψηφοφόρο: τον άνθρωπο που δεν έχει καταλάβει τι είναι η χρεοκοπία και φυσικά δεν ξέρει τι είναι τα spreads και τα επιτόκια δανεισμού, θέλει να μάθει  αλλά προτιμά να μάθει για αυτά από το Λαζόπουλο (φυσικά η άγνοια δεν είναι κακό πράγμα, αλλά η επιλογή της συγκεκριμένης πηγής γνώσης είναι θανάσιμο αμάρτημα!). Ο μέσος ψηφοφόρος δεν καταλαβαίνει από οικονομικές πολιτικές, τι είναι το ΔΝΤ και πάνω απ’ όλα έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι «όλοι είναι ίδιοι» (εννοώντας φυσικά πολιτικές και όχι πρόσωπα). Αν όλες οι πολιτικές είναι ίδιες τότε απλώς δεν υπάρχει κάτι να επιλέξουμε ανάμεσα. Το μόνο επομένως που ενδιαφέρει είναι τα πρόσωπα. Και συγκεκριμένα ποιος απ’ όλους αυτούς θα διορίσει το παιδί μου στο δημόσιο, θα δώσει καμιά δουλειά στο μαγαζί μου για να φάω καμιά μίζα, θα μου σβήσει τα δημοτικά πρόστιμα κοκ. Απ’ ότι μάλιστα κατάλαβα ο γνωστός βουλευτής «Καλοχαιρέτας» ζει και βασιλεύει σε όλες τις μικρές κοινωνίες. Αλλά πλέον δεν πείθει όλο τον κόσμο. Οι περισσότεροι έχουν καταλάβει ότι τα επόμενα χρόνια πχ διορισμοί σχεδόν τέλος. Επομένως τι; Ποιος ο λόγος της ψήφου αν όλες οι μεγάλες πολιτικές είναι ίδιες αλλά και τα πρόσωπα που θα επιλέξω δεν πρόκειται να ικανοποιήσουν τα ατομικά μου αιτήματα- ρουσφέτια;

Αν τα πιο πάνω είναι σωστό τότε οι εκλογές στην Ελλάδα για τους περισσότερους ποτέ δεν ήταν δημοτικές- νομαρχιακές- βουλευτικές, αλλά αυστηρά κομματικές- παιδιά του κομματικού κράτους. Ελπίζω κάποια ημέρα οι κομματικές εκλογές να γίνουν πολιτικές.

Μεταρρύθμιση τώρα

Υπάρχουν δυο μηχανισμοί μέσω των οποίων λαμβάνονται οι συλλογικές αποφάσεις σε μια οικονομία: ο πολιτικός μηχανισμός και ο μηχανισμός της αγοράς. Στη θεωρία, κάτω από συγκεκριμένες (αλλά και διαφορετικές) συνθήκες και οι δυο μηχανισμοί μπορεί να είναι αποτελεσματικοί. Σύμφωνα με το μηχανισμό της αγοράς, αν για παράδειγμα υπάρχει αύξηση της προτίμησης της κοινωνίας για ένα αγαθό, η τιμή του εν λόγο αγαθού θα αυξηθεί, τείνοντας να αυξήσει την πραγματική αμοιβή των παραγωγικών συντελεστών που απασχολούνται στην παραγωγή του, κατευθύνοντας με αυτό τον τρόπο παραγωγικούς συντελεστές στην παραγωγή του αγαθού. Σύμφωνα με τον πολιτικό  μηχανισμό, αν η κοινωνία αυξήσει την προτίμησή της για ένα αγαθό, το κράτος θα κατευθύνει, είτε με τη «βια» είτε μέσω παροχής κινήτρων, τους παραγωγικούς συντελεστές στην παραγωγή του εν λόγο αγαθού.

Όπως είναι φανερό, ο πρώτος μηχανισμός στηρίζεται στις τιμές των αγαθών, ενώ ο δεύτερος στις πλειοψηφίες που διαμορφώνονται. Τον πρώτο μηχανισμός, προφανώς μπορούν να εκμεταλλευτούν άτομα με μεγάλη οικονομική δύναμη (δες μονοπωλιακές επιχειρήσεις), μεταβάλλοντας τις τιμές των παραγωγικών συντελεστών προς το συμφέρον τους. Αντίθετα τον δεύτερο μηχανισμό μπορούν να τον εκμεταλλευτούν άτομα με υψηλή πολιτική δύναμη (π.χ. άτομα σε ένα κόμμα που λειτουργεί μη δημοκρατικά).

Προσωπικά πιστεύω ότι οι αποτυχίες της πολιτικής αγοράς δημιουργεί μεγαλύτερα προβλήματα από την ύπαρξη δύναμης στην αγορά (αποτυχία της αγοράς). Αλλά αυτό είναι ένα θέμα στο οποίο κάποιοι μπορεί να διαφωνήσουν. Αυτό που φαντάζομαι όμως είναι ότι λίγοι θα διαφωνήσουν ότι η ανάμιξη του πολιτικού μηχανισμού με τον μηχανισμό της αγοράς μόνο καλή ιδέα δεν είναι: αν προσπαθήσεις να δώσεις κίνητρα αγοράς σε ένα σύστημα που λειτουργεί με βάση τον πολιτικό μηχανισμό το πιο πιθανό είναι ότι θα έχει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα (και το αντίθετο). Και ακριβώς αυτό είναι το πρόβλημα με τις περισσότερες μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα: προσπαθούμε να συνδυάσουμε με έναν μοναδικό τρόπο αυτούς τους δυο μηχανισμούς και τα αποτελέσματα είναι τραγικά. 

Φα(σ)κελάκι

Τις τελευταίες μέρες είχα μια σύντομη εμπειρία με το δημόσιο σύστημα υγείας. Αυτή η εμπειρία με έκανε να δω κάποια πράγματα λίγο διαφορετικά. Συνειδητοποίησα πρώτα απ’ όλα ότι το πρόβλημα με τις (επίσημες- νόμιμες) αμοιβές των γιατρών του ΕΣΥ δεν είναι τόσο το πολύ χαμηλό ύψος τους αλλά η διάρθρωσή τους μέσα στο χρόνο: μάλλον το προφίλ των αμοιβών αυτών είναι αρκετά ίσιο μέσα στο χρόνο. Αυτό σημαίνει αυτομάτως ότι το σύστημα από μόνο του δεν δημιουργεί (νόμιμα) κίνητρα για να γίνεις «σούπερ σταρ». Κατά αναλογία σκεφτείτε ένα ποδοσφαιριστή που γνωρίζει ότι «παίξει- δεν παίξει» θα παίρνει μια σταθερή αμοιβή για όλη του την καριέρα! Ποτέ δε θα προσπαθήσει ή θα πάρει τα ρίσκα για να γίνει γνωστός και να αυξήσει τα έσοδα του.

Το πρόβλημα εδώ υπάρχει επειδή το ΕΣΥ λειτουργεί με λίγα εσωτερικά κίνητρα αμοιβών. Το φακελάκι εξυπηρετεί ακριβώς τη δημιουργία κινήτρων: οι αποδεδειγμένα καλοί γιατροί (οι σταρ) μπορούν να παίρνουν μεγαλύτερες παράνομες αμοιβές, ενώ αυτοί που δεν έχουν γίνει γνωστοί δεν μπορούν να πάρουν τις επιπλέον προσόδους. Ο μόνος τρόπος για να αυξήσουν τα (παράνομα) έσοδά τους είναι να κάνουν μια σειρά από ιατρικές επιτυχίες αμειβόμενοι απλώς με τον χαμηλό μισθό που τους δίνει το Ελληνικό Δημόσιο. Επομένως αν κάποιος δε θέλει ή δε μπορεί να δώσει φακελάκι θα καταλήξει να εξετάζεται ή χειρουργείται από έναν «άγνωστο» (αλλά ίσως ανερχόμενο) γιατρό. Και κανείς βέβαια δε μπορεί να πει ότι ο «άγνωστος» γιατρός είναι σίγουρα χειρότερος από τον σταρ (σκεφτείτε πάλι το ποδόσφαιρο!).

Αν οι πιο πάνω διαπιστώσεις είναι σωστές τότε ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος χρηματισμού των γιατρών είναι πολύ απλά να νομιμοποιηθεί το φακελάκι: οι φτωχοί πολύ απλά θα «θεραπεύονται» από «άγνωστους» γιατρούς, ενώ αυτοί που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν θα έχουν τους σταρ- γιατρούς (το ίδιο συμβαίνει και τώρα). Ταυτόχρονα όμως τα έσοδα των γιατρών θα φορολογούνται και αν το σύστημα διαρθρωθεί με κατάλληλο τρόπο ένα μέρος αυτών των εσόδων μπορεί να γίνει εισφορά στο νοσοκομείο που ανήκει ο γιατρός. Στο κάτω- κάτω αυτό το μάλλον παράδοξο- ημιδημόσιο σύστημα, λειτουργεί de facto εδώ και χρόνια στην Ελλάδα. Αν κάποιος μπορεί να σκεφτεί έναν τρόπο να γίνει το ΕΣΥ πραγματικά δημόσιο είμαι έτοιμος να τον ακούσω- προτάσεις όμως και όχι ευχολόγια.

Διεθνές Εμπόριο Ι

Το πιο ενδιαφέρον κατά τη γνώμη μου κομμάτι στην οικονομική θεωρία, και ίσως το πιο πολιτικοποιημένο, είναι η θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου. Το ωραίο με αυτή τη θεωρία, τουλάχιστον στη απλή μορφή που επικρατεί σήμερα, είναι ότι ενώ μιλάει για "Διεθνές" Εμπόριο τα συμπεράσματά της δεν απαιτούν έθνη- κράτη: ισχύουν ακόμα και αν έχουμε περιφέρειες στην ίδια χώρα, πόλεις στην ίδια περιφέρεια, επιχειρήσεις στην ίδια πόλη και σε κάποιες περιπτώσεις εργαζόμενους μέσα στην ίδια επιχείρηση! Μερικά από τα πράγματα που λέει η θεωρία (ως συμπεράσματα) είναι (i) καλύτερα να ζούμε σε μια κοινωνία που ανταλλάσσουμε αγαθά (κάνουμε εμπόριο) παρά σε μια κοινωνία που ο καθένας καταναλώνει μόνο αυτό που ο ίδιος παράγει (συνθήκες αυτάρκειας), (ii) αν είμαστε μικροί σε μέγεθος κερδίζουμε σχεδόν πάντα περισσότερο από τις ανταλλαγές απ' ότι αν είμαστε μεγάλοι (γιατί αν είμαστε μικροί σε συνθήκες αυτάρκειας απλά να παράγουμε πολύ λίγα πράγματα) και (iii) αν είμαστε μικροί θα λαμβάνουμε τις εξωτερικές συνθήκες της αγοράς ως δεδομένες και άρα δε μπορούμε να επιβάλλουμε τους όρους ανταλλαγής ή έστω να τους επηρεάσουμε.
Με βάση το (iii) επομένως μια "μικρή" επιχείρηση που λειτουργεί σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον πρέπει να ικανοποιεί τους περιορισμούς που επιβάλλονται από αυτό (π.χ. να παίρνει ως δεδομένες τις τιμές των αγαθών, τους μισθούς κλπ). Άρα μια επιχείρηση που "δρα µέσα σε συνθήκες καπιταλιστικής αγοράς" πράγματι "...έχει όλες τις αντίστοιχες δυσκολίες" και λογικό είναι σε συνθήκες ύφεσης (δηλ. ένας εξωτερικός περιορισμός της ζήτησης) να απολύει κόσμο ή και αυτή να ακολουθεί την αγορά και δίνει μικρότερους μισθούς. Ναι άλλα τότε πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το ίδιο ισχύει και για τα κράτη...και αυτά θα αντιμετωπίζουν εξωτερικούς περιορισμούς. Δεν μπορεί π.χ. η κυβέρνηση στην Ελλάδα να φορολογήσει το κεφάλαιο με 60% γιατί τότε κανείς δε θα επενδύει στην Ελλάδα. Ούτε βέβαια να δώσει ελάχιστο μισθό 1500€, γιατί τότε τα κέρδη του κεφαλαίου θα μειωθούν και αυτό θα φύγει από τη χώρα. Ο μόνος τρόπος να γίνουν αυτές οι πολιτικές είναι να υιοθετηθούν ταυτόχρονα απ' όλες της χώρες της Γης (εκτός βέβαια αν βρεθεί ζωή σε άλλους πλανήτες, οπότε θα πρέπει να υιοθετηθούν και από αυτούς τους πλανήτες)! Άρα αν ο σοσιαλισμός (όπως τον καταλαβαίνει η Ελληνική Λαϊκιστική Κοινωνία) είναι η λύση (?) τότε είναι εφικτός μόνο αν επικρατήσει σε όλες τις χώρες μαζί (και μάλλον ταυτόχρονα).

Πρόστιμα και έλεγχοι

Τα στατιστικά λένε ότι τους τελευταίους μήνες έχουν αυξηθεί η βεβαιωμένες φορολογικές παραβάσεις. Όλα καλά θα πει κάποιος: γίνονται περισσότεροι έλεγχοι, μπαίνουν πρόστιμα και τιμωρούνται οι παραβάτες. Είμαστε όμως σίγουροι ότι οι έλεγχοι αυξήθηκαν; Εγώ λέω μπορεί και όχι...
Στην Ελλάδα είμαστε και ξέρουμε από διαφθορά και χρηματισμό. Οι έλεγχοι γίνονται και από τίμιους αλλά και από διεφθαρμένους ελεγκτές. Αν όλοι οι ελεγκτές ήταν τίμιοι τότε η αύξηση των βεβαιωμένων προστίμων σημαίνει μάλλον πράγματι αύξηση των ελέγχων (ή αύξηση των παραβάσεων). Τι γίνεται όμως αν οι ελεγκτές είναι διεφθαρμένοι; Σε αυτές τις περιπτώσεις όταν γίνεται έλεγχος ο παραβάτης έχει δυο επιλογές: είτε να πληρώσει άμεσα των ελεγκτή για να μη βεβαιώσει την παράβαση είτε να δεχτεί να βεβαιωθεί η παράβαση και να πληρώσει το πρόστιμο σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα (στην Ελλάδα ίσως μετά από δικαστική διαμάχη μάλλον μετά από 2 με 3 χρόνια το λιγότερο). Με δεδομένο ότι η αγορά δεν έχει ρευστότητα τι νομίζετε ότι θα προτιμήσει ο παραβάτης μας (η απάντηση είναι προφανής);
Επομένως αν όλοι οι ελεγκτές είναι τίμιοι η αύξηση των βεβαιωμένων παραβάσεων  προφανώς θα είναι αποτέλεσμα αύξησης της αστυνόμευσης (ή αύξησης των παραβάσεων). Αν όλοι ελεγκτές είναι διαφθαρμένοι η αύξηση των βεβαιωμένων παραβάσεων μπορεί να είναι αποτέλεσμα απλώς της αδυναμίας πληρωμής των παραβατών. Τι είδους ελεγκτές έχει άραγε η Ελλάδα; (και εδώ η απάντηση είναι προφανής)

Απαραίτητη Διαφήμιση

Αν και νομίζω ότι το συγκεκριμένο ιστολόγιο δεν περιμένει εμένα να το διαφημίσω, για παν ενδεχόμενο δίνω και εγώ το link: http://greekeconomistsforreform.com/ 
Επίσης για να μη κυνηγάτε χίμαιρες δείτε και το άρθρο που λέει ότι χρειάζεται κάποιος να ξέρει μέσα στη λαίλαπα του λαϊκισμού που επικρατεί στη χώρα εδώ και ένα χρόνο.

Παλιό αλλά πάντα επίκαιρο

Απόσπασμα από το περιοδικό Vanity Fair, τεύχος Οκτωβρίου 2010, στο "αφιέρωμα" για την οικονομική κρίση στην Ελλάδα και την υπόθεση Βατοπεδίου: "...But the prime minister’s office pressed him; the monks, it seemed to Doukas, had some kind of hold on the prime minister’s chief of staff. That fellow, Giannis Angelou, had come to know the monks a few years before, just after he had been diagnosed with a life-threatening illness. The monks prayed for him; he didn’t die, but instead made a miraculous recovery. He had, however, given them his confession." (το πλήρες κείμενο εδώ).
Η όλη αναφορά μου θύμισε μια αγαπημένη σκηνή από σειρά του BBC!

Πότε θα τη φάμε τη νεκρή αγελάδα?

Κάποτε υπήρχε μια "'μη" υποθετική χώρα. Στις αρχές ενός αιώνα ήταν μέσα στις 20 πλουσιότερες χώρες και φαινόταν ότι υπήρχαν προοπτικές ανάπτυξης ικανές να τη φέρουν σε οικονομικούς όρους πολύ κοντά στα αδέρφια της τους Ευρωπαίους. Είχε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό μορφωμένου πληθυσμού. Όλα πήγαιναν καλά. Παρόλα αυτά το πολιτικό της σύστημα ήταν τέτοιο που αντί να δίνει κίνητρα για ανάπτυξη, όλοι έπαιζαν παίγνια μηδενικού (ή αρνητικού) αθροίσματος με στόχο την αναδιανομή. Κανένας δεν ενδιαφερόταν για κοινό αγαθό, δεν εσωτερικοποιούσε τις εξωτερικότητες, και κάθε ομάδα έψαχνε να πετύχει τους στόχους της χωρίς να ενδιαφέρεται για τις επιπτώσεις στην κοινωνία. Το αποτέλεσμα: 80 χρόνια μετά ήταν αυτή η χώρα από την Α' κατηγορία (σε όρους ανάπτυξης) να βρεθεί στη Β'!
Τα πιο πάνω είναι μια ελεύθερη μετάφραση από Muller (1996), Constitutional Democracy, MIT Press, σελ. 265, όπου περιγράφονται οι αιτίες κατάρρευσης της Αργεντινής από το 1910 μέχρι το 1990! Δε νομίζω όμως ότι έχουν καμία σχέση με ότι γίνεται σε άλλες χώρες, π.χ. Ελλάδα. Στο κάτω κάτω η μόνη σχέση της Αργεντινής με την Ελλάδα είναι ότι το παγκόσμιο κεφάλαιο μας έφερε και στους δυο το ΔΝΤ.
ΥΓ: Πληροφοριακά η παράγραφος για την Αργεντινή τελειώνει λέγοντας ότι κάποιοι διαφορετικοί πολιτικοί θεσμοί μπορεί υπηρετούσαν καλύτερα τα συμφέροντα της χώρας.

"Αγαθά αξιοπιστίας"

Ποια είναι τα "αγαθά αξιοπιστίας" (credence goods)? Αγαθά για τα οποία ο καταναλωτής δεν μπορεί να γνωρίζει την ποιότητά τους ακόμα και αφού τα καταναλώσει. Παραδείγματα υπάρχουν πολλά: υπηρεσίες υγείας, υπηρεσίες υδραυλικού, φάρμακα, πανεπιστημιακή εκπαίδευση κλπ.
Γιατί όμως η πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι ένα "αγαθό αξιοπιστίας"? Έστω ένας φοιτητής εγγράφεται σε ένα τμήμα Οικονομικών Επιστημών. Μετά τις πρώτες μέρες και τα πρώτα μαθήματα ο εν λόγω φοιτητής θα έχει άποψη αν το τμήμα που φοιτά είναι καλό ή κακό. Στην πραγματικότητα όμως ακόμα και μετά την αποφοίτησή του δε θα μπορεί να εξακριβώσει την πραγματική ποιότητα του τμήματος. Αυτό θα συμβεί ενδεχομένως αφού αποκτήσει και άλλες (περισσότερες) γνώσεις στο αντικείμενο των οικονομικών, ή αφού δουλέψει αρκετά χρόνια.
Προφανώς για τα εν λόγω αγαθά έχει μεγάλη σημασία η "μάρκα". Το όνομα π.χ. του Harvard από μόνο του προσδίδει πληροφόρηση για την ποιότητα των σπουδών. Από την άλλη πλευρά, αν δεν υπάρχει ένα ισχυρό brand name υπάρχει η δυνατότητα αρνητικής διαφήμισης των ανταγωνιστών.
Τα πιο πάνω στοιχεία είναι σημαντικά για να καταλάβουμε τι συμβαίνει στον τομέα της εκπαίδευσης στην Ελλάδα κάθε Σεπτέμβρη. Ιδιωτικά κολέγια υποστηρίζουν ότι δίνουν "υψηλή" ποιότητα εκπαίδευσης και το στηρίζουν στις "σημαντικές" συνεργασίες που έχουν με ξένα πανεπιστήμια. Ταυτόχρονα συνέχεια υπάρχουν εκτιμήσεις (τις πιο πολλές φορές ανώνυμες) από "ειδικούς" και αποφοίτους  που λένε πόσο χάλια είναι τα δημόσια πανεπιστήμια και πόσο καλύτερα είναι τα ιδιωτικά κολέγια. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει και η γενικότερη λογική ότι όσοι σπούδασαν στο εξωτερικό ή σε κολέγια εντός της χώρας έχουν καλύτερη επαγγελματική εξέλιξη.
Βέβαια η πραγματικότητα είναι διαφορετική: οι συνεργασίες των κολεγίων είναι με πανεπιστήμια του εξωτερικού πολύ χαμηλής ποιότητας, ενώ ΚΑΝΕΝΑ δε συνεργάζεται με κάποιο αξιόλογο ίδρυμα. Επιπλέον και το χειρότερο τμήμα ΑΕΙ της χώρας έχει διδάσκοντες ασύγκριτα καλύτερους από αυτούς των κολεγίων. Αυτό είναι γνωστό σε όλους, ακόμα και και στην αγορά, άρα δεν τίθεται θέμα καλύτερης επαγγελματικής εξέλιξης.
Γιατί όμως τα δημόσια ΑΕΙ δεν απαντούν σε αυτή τη στρατηγική των ιδιωτικών κολεγίων? Γιατί απλώς τα έσοδά τους δεν εξαρτώνται από τους πόσους φοιτητές θα προσελκύσουν. Δεν έχουν κανένα κίνητρο να μπουν σε ένα πόλεμο αρνητικών διαφημίσεων όσο τα έσοδά τους είναι ανεξάρτητα με των αριθμό και την ποιότητα των φοιτητών που τα επιλέγουν.

Απαισιόδοξη αισιοδοξία

Κοιτώντας τα δημοσιονομικά μέτρα της κυβέρνησης και τον τρόπο που προχωράνε μέχρι στιγμής υπάρχει μια τραγική διαπίστωση: μέχρι στιγμής όλα τα μέτρα στην πλευρά των δαπανών μοιάζουν προσωρινά (π.χ. μείωση των επιδομάτων και κατάργηση δώρων μόνο στο δημόσιο τομέα, συγκράτηση αμυντικών δαπανών, μείωση προγράμματος δημοσίων επενδύσεων) ενώ αντίθετα στην πλευρά των εσόδων τα μέτρα είναι μόνιμα (π.χ. ΦΠΑ στο 23%, καθιέρωση περιβαλλοντικών φόρων κλπ.). Η στρατηγική δουλεύει ωστόσο, το έλλειμμα μειώνεται ακριβώς όμως λόγω της συγκράτησης των δαπανών. Αντίθετα τα μέτρα των εσόδων δεν δίνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Αυτό βέβαια συμβαίνει επειδή η οικονομία είναι σε ύφεση. Μήπως όμως αυτά τα δύο γεγονότα πρέπει να μας ανησυχούν ακόμα και στο πιο αισιόδοξο σενάριο;

Έστω η κυβέρνηση τα καταφέρνει και παρά το υφεσιακό περιβάλλον μειώνει το έλλειμμα και τιθασεύει το χρέος. Η οικονομία βγαίνει από την ύφεση και τα εισοδήματα αυξάνονται. Κατά συνέπεια αυξάνονται περαιτέρω τα φορολογικά έσοδα της κυβέρνησης και μειώνονται οι κυκλικές δαπάνες. Άρα, η οποιαδήποτε κυβέρνηση, έχει να αντιμετωπίσει ένα ακόμα μικρότερο έλλειμμα, στην ακρίβεια μεγαλύτερο πρωτογενές πλεόνασμα. Τι πρέπει να περιμένουμε να κάνει σε αυτή την περίπτωση; Να μειώσει το επίπεδο των φόρων ή να αυξήσει το επίπεδο των δαπανών; Με βάση τη συζήτηση για το τι είναι προσωρινό και τι μόνιμο μάλλον το δεύτερο! Επιπλέον ποια κυβέρνηση στα πλαίσια του ελληνικού πολιτικού συστήματος δε θα ήθελε να αυξήσει τι δαπάνες, μέσω π.χ. διορισμών, αυξήσεων μισθών στο δημόσιο (με ανορθολογικά επιδόματα), ανορθολογική κατανομή δαπανών κ.ο.κ. Αυτά είναι που αυξάνουν την εκλογική πελατεία, πράγμα που φυσικά κάθε κόμμα επιθυμεί! Με λίγα λόγια, μέσω της αύξησης των δαπανών, πάλι θα καταλήξουμε να έχουμε ένα έλλειμμα γενικής κυβέρνησης κοντά στο 3% (που απαιτεί το σύμφωνο σταθερότητας) και στον πρώτο μεγάλο κλυδωνισμό της παγκόσμιας οικονομίας θα βρεθούμε στην ακριβώς ίδια θέση με αυτή που βρισκόμαστε και σήμερα.

Είναι απαραίτητο επομένως να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος. Πώς; Με αλλαγή στο πολιτικό σύστημα και συγκεκριμένα αλλαγές στο σύνταγμα, αποκρατικοποιήσεις και φυσικά αλλαγή στον εκλογικό νόμο. Όσο αυτά δεν αλλάζουν τόσο οι κυβερνήσεις θα λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο και λογική που λειτουργούσαν μέχρι σήμερα. Όλα είναι θέμα θεσμών και όχι προσώπων.

Διαγενεακή Αλληλεγγύη

Όπως υποστηρίζουν οι νομικοί το σύστημα της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης στηρίζεται στην αρχή της αλληλεγγύης ανάμεσα στις γενιές. Τι σημαίνει αυτό όμως; Επειδή το σύστημα μαζεύει εισφορές από τους τωρινούς εργαζομένους και πληρώνει τις συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων τότε αν οι σημερινοί εργαζόμενοι τα πάνε καλύτερα από τους γονείς τους (σε όρους εισοδήματος) τότε μεταφέρουν ένα μέρος από αυτό το κέρδος σε αυτούς μέσω των συντάξεων (που ουσιαστικά αυτοί πληρώνουν). Έτσι το όφελος από την αυξημένη παραγωγικότητα των νέων, που μπορεί στο κάτω- κάτω να δημιουργήθηκε από τις επενδύσεις των γονιών τους σε εκπαίδευση, μεταφέρεται εν μέρη και στους γονείς.

Ωραία αυτά και σε αυτό το επιχείρημα στηρίζονται οι νομικοί για να αντικρούσουν οποιοδήποτε επιχείρημα που λέει μειώστε τις συντάξεις. Υπάρχει όμως ένα μεγάλο «αλλά» το οποίο είναι φανερό αν απλώς αντιστρέψουμε το πιο πάνω επιχείρημα: τι γίνεται αν οι νέοι τα πάνε χειρότερα από τους γονείς τους; Και ακόμα περισσότερο αν οι νέοι τα πάνε χειρότερα από τους γονείς τους γιατί οι γονείς τους ήταν ανεύθυνοι και αντί να επενδύουν για το μέλλον της οικονομίας τρώγαν με χρυσά κουτάλια από την πίτα του κράτους επιβαρύνονταν τα παιδιά τους; Τότε το επιχείρημα της διαγενεακής αλληλεγγύης μας λέει ότι και οι γονείς πρέπει να επιβαρυνθούν μέρος της μείωσης του εισοδήματος των παιδιών τους. Πώς; Πολύ απλά κρατώντας σταθερές τις εισφορές των εργαζομένων (ως ποσοστό) πράγμα που με το μειωμένο εισόδημα στην οικονομία συνεπάγεται μειωμένες συντάξεις για τους ηλικιωμένους.

Αυτή τη στιγμή όμως κάνουμε ακριβώς το αντίθετο: αυξάνουμε τις εισφορές των εργαζομένων για να κρατήσουμε σταθερές τις συντάξεις. Δηλαδή αλληλεγγύη υπάρχει μόνο για να πάρουμε και όχι για να δώσουμε ή σε απλά ελληνικά «τα δικά μας δικά μας και τα δικά σας δικά μας». Αλλά τι μπορούμε να περιμένουμε; Αυτός δεν είναι ο τρόπος ζωής της γενιάς που μας έφερε σε αυτή την κρίση;

Απελευθέρωση Αγοράς Ενέργειας

Σιγά- σιγά πλησιάζει η ώρα του ανοίγματος της αγοράς ενέργειας με ταυτόχρονη πώληση μέρους της ΔΕΗ. Επειδή πολλά θα ακουστούν και πολλά θα γίνουν (αγοράστε κεριά και φακούς και ένα καλό UPS για τον υπολογιστή!) ας θυμηθούμε τι έγινε στην περίπτωση της απελευθέρωσης της αγοράς των τηλεπικοινωνιών. Η απελευθέρωση των τηλεπικοινωνιών έγινε ουσιαστικά το 1994 με την είσοδο της κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα. Πραγματικά για τη σταθερή τηλεφωνία η απελευθέρωση έγινε το 2001, τρία χρόνια αργότερα από την υπόλοιπη Ευρώπη.
Επειδή ο κλάδος των τηλεπικοινωνιών έχει αλλάξει ραγδαία από τις αρχές του 1990 μέχρι σήμερα, δεν μπορούν να γίνουν εύκολα συγκρίσεις. Παρόλα αυτά σε επίπεδο κόστους όπως ανέφερε η ΕΕΤΤ, τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση ο Δείκτης τιμών για τις τηλεπικοινωνίες μειωνόταν με ρυθμούς 6% με 14%! Επίσης για όσους δε θυμούνται (ή κάνουν ότι δε θυμούνται), στα τέλη του 1980 υπήρχαν πάνω από 1.000.000 (1 εκατομμύριο!) εκκρεμείς αιτήσεις για απόκτηση γραμμής ΟΤΕ και ο μέσος χρόνος υλοποίησης της αίτησης διέφερε ανάλογα με το τι μέσο είχες (με βουλευτή ήθελες περίπου ένα χρόνος, υπολογίστε ανάλογα για τα υπόλοιπα πιθανά βύσματα!).
Αυτά επειδή τις επόμενες μέρες κάποιοι θα μιλήσουν για αύξηση των τιμών και μείωση της ποιότητας της ενέργειας λόγο ιδιωτικοποίησης.

Καλοκαιρινά gadgets

Ως gadgetακιας για τις φετινές μου διακοπές αγόρασα δυο διαφημιζόμενα προϊόντα: (1) ένα modem και σύνδεση για mobile internet και (2) το γρυλοrouter©. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι το γρυλοrouter© δουλεύει άψογα. Ο γείτονας στο δωμάτιο που μένω είναι πολύ καλός και μέχρι στιγμής με βγάζει ασπροπρόσωπο (ευχαριστώ άγνωστε με το δίκτυο HOME WI-FI). Όσο για το mobile internet μπορώ να πώ ότι κάλυψη στις διακοπές τους θα έχουν μόνο όσοι κάνουν διακοπές στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη! Άρα στη μάχη των gadgets το γρυλοrouter© είναι η απόλυτη καλοκαιρινή συσκευή!

Απελευθέρωση αγορών και κόστος

Όποτε ξεκινά προσπάθεια απελευθέρωση κάποιας αγοράς το πρώτο επιχείρημα που επιστρατεύεται από τους "θιγόμενους" είναι η αύξηση του κόστους παραγωγής. Ακούγεται παράλογο αλλά είναι σωστό! Η αύξηση του κόστους ωστόσο δεν φυσικά προέρχεται από χειροτέρευση της τεχνολογίας (όπως προσπαθούν να πείσουν κάθε φορά οι συντεχνίες) ή από μεγαλύτερες προσόδους(rents, που φυσικά μειώνονται με την απελευθέρωση των αγορών).
Η αύξηση του κόστους όμως υπάρχει: προέρχεται από την αύξηση της παραγόμενης ποσότητας του κλάδου! Ο κλάδος λειτουργώντας σε μονοπωλιακές (ή ολιγοπωλιακες) συνθήκες παράγει λιγότερο απ' ότι σε συνθήκες ανταγωνισμού, για να κρατήσει την τιμή υψηλή (και να δημιουργήσει rents). Με την απελευθέρωση της αγοράς, ο κλάδος γίνεται ανταγωνιστικός αυξάνεται η παραγωγή και το κόστος, αλλά η τιμή μάλλον μειώνεται!
Άρα την επόμενη φορά ρωτήστε αυτούς που αντιδρούν στην απορύθμιση του κλάδου που δραστηριοποιούνται: "το κόστος πράγματι θα αυξηθεί, τι θα γίνει με την τιμή του προϊόντος σας;".

Εθνική Ανασυγκρότηση!

Νέα πολιτική πρόταση...

Φέρτε πίσω τα κλεμμένα

Η θεωρία της δημόσιας επιλογής είναι το άριστο εργαλείο για να κατανοήσουμε τα κίνητρα και τη συμπεριφορά των πολιτικών. Σύμφωνα με την ανάλυση του δημοκρατικού ελέγχου όπως προκύπτει από την εν λόγω θεωρία, οι πολιτικοί έχουν δυο βασικές πηγές κέρδους από το να κυβερνούν: (i) το όφελος σε όρους ευημερίας από το γεγονός ότι είναι αυτοί που "κάνουν παιχνίδι" (τα λεγόμενα ego rents) και (ii) από τα κρατικά έσοδα που έχουν τη δυνατότητα να καταχραστούν. Όσο μεγαλύτερο το (i) τόσο μικρότερο θα είναι τελικά το (ii). Και ακριβώς αυτό είναι το πρόβλημα στην Ελλάδα: διαφθο΄ρα πολιτικών υπάρχει γιατί τα ego rents (όσο και αν φαίνεται παράδοξο) είναι πολύ μικρά.
Τι περιλαμβάνουν όμως τα ego rents; Η προφανής απάντηση είναι ο μισθός του βουλευτή, η αναγνωρισιμότητα που αποκτά στον ιδιωτικό του βίο κ.ο.κ. Όμως κάποιος μπορεί να βάλει στα ego rents μια σειρά από άλλα όχι τόσο προφανή στοιχεία. Πετυχημένοι πολιτικοί όταν αποσυρθούν εξασφαλίσουν μια "καλή" θέση στην αγορά (ως σύμβουλοι, γράφουν βιβλία κλπ). Επιπλέον ένα μεγάλο κομμάτι των ego rents περιλαμβάνει και την υστεροφημία, που προφανώς εξαργυρώνεται από την αποδοχή των επόμενων γενεών.
 Ας δούμε τα δυο τελευταία στο πλαίσιο της Ελλάδας. Αναφορικά με το πρώτο, οι πολιτικοί στην Ελλάδα εξασφαλίζουν ισόβια καριέρα στην πολιτικοί. Άρα μας μένει η υστεροφημία. Αλλά ποιος Έλληνας μπορεί να δει σε έναν ορίζοντα πάνω από 5 χρόνια. Όλοι ενδιαφέρονται για τα άμεσα οφέλη και όχι για τα μελλοντικά. Όσο το σκέφτομαι τα ego rents της υστεροφημίας είναι τα μόνα που μπορούν να εξασφαλίσουν ότι οι πολιτικοί θα αναλάβουν πολιτικές με άμεσο κόστος αλλά τεράστια μελλοντικά οφέλη. Αλλά όσο ενδιαφερόμαστε ως λαός για το παρόν και όχι για το μέλλον, είμαστε καταδικασμένοι να έχουμε το διεφθαρμένο σύστημα που μας αντιστοιχεί.

Γερμανια: ο μεγάλος άρρωστος της Ε.Ε.

Ποιος είναι ο μεγάλος άρρωστος στην Ε.Ε.:η Ελλάδα, η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία ή μήπως η Γερμανία;  Η πρώτη ομάδα χωρών έχει αναλάβει πολιτικές "εσωτερικής υποτίμησης" δηλαδή αύξηση της ανταγωνιστικότητας των οικονομιών τους με μείωση του ανά μονάδα κόστους εργασίας. Σωστή πολιτική κατά τα άλλα: η δημοσιονομική κρίση των τεσσάρων είναι η άλλη πλευρά του ελλείμματος των εμπορικών ισοζυγίων τους (γεγονός ακόμα και τη χρονιά εισαγωγής του ευρώ). Αυτά τα προβλήματα του ισοζυγίου από την άλλη τροφοδοτούσαν τα εμπορικά πλεονάσματα της Γερμανίας, η οποία ενίσχυε το εμπορικό της ισοζύγιο με περαιτέρω περιοριστική πολιτική και χαμηλές αυξήσεις μισθών.
Αυτά ανήκουν στο παρελθόν, αλλά έχουν επίδραση στο μέλλον. Έστω λοιπόν ότι η Ελλάδα (που μας ενδιαφέρει περισσότερο) επιτυγχάνει την εσωτερική υποτίμηση, βελτιώνει την ανταγωνιστικότητά της και κερδίζει μερίδιο αγοράς από τη Γερμανία . Απ' ότι φαίνεται ήδη η Γερμανία με τη σειρά της, για να μη χάσει αυτό το μερίδιο αγοράς, θα ακολουθήσει ακόμα πιο περιοριστική πολιτική με ακόμα χαμηλότερες αυξήσεις ή και μειώσεις μισθών (θα κάνει και αυτή "εσωτερική υποτίμηση"). Το αποτέλεσμα: ανάγκη για νέα εσωτερική υποτίμηση στην Ελλάδα.
Σε αυτό το περιβάλλον τι θα ήταν καλύτερο για την Ελλάδα; Προφανώς να ακολουθήσει την πολιτική της "εσωτερικής υποτίμησης" τη στιγμή που η Γερμανία θα δώσει σημαντικές αυξήσεις σε μισθούς και σε δημοσιονομικά ελλείμματα. Οτιδήποτε άλλο είναι ένας "αγώνας προς τα κάτω" (race to the bottom).

Σουρεαλιστικός Μαρξισμός

Σύμφωνα με το K. Μαρξ η εργατική τάξη περιλαμβάνει τα άτομα που πουλούν την εργασία τους έναντι μισθού και που δεν έχουν στην κατοχή τους μέσα παραγωγής. Στην Ελλάδα, που επικρατεί ως γνωστών ο σουρεαλιστικός μαρξισμός (του Γκ. Μάρξ και της ξαδέρφης του), εργατική τάξη/ εργαζόμενοι είναι όσοι δουλεύουν σε επιχειρήσεις (και ουχί σε όργανα Του κόμματος). Άρα όταν λέμε ελάχιστος μισθός 1400€ εννοούμε για αυτούς που δουλεύουν σε επιχειρήσεις (ή πιο σωστά στις επιχειρήσεις των άλλων) και μάλλον όταν ζητάμε ισότητα για όλους ζητάμε ισότητα για τους άλλους, γιατί Το κόμμα (και οι μηχανισμοί του) είναι πάνω απ' όλους.

Εμπρός στο δρόμο της Ρουμανίας;(!)

Μερικοί στην Ελλάδα πανηγύριζαν μετά την απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου της Ρουμανίας που επί της ουσίας ακύρωνε την ασφαλιστική μεταρρύθμιση που πρότεινε το αντίστοιχο μνημόνιο του ΔΝΤ στην εν λόγω χώρα. Έβλεπαν, όπως λένε, τον τρόπο να ξεφύγουμε από την "κηδεμονία" των κακών και πρότειναν να ακολουθήσουμε την ίδια διαδικασία! Αλλά μάλλον κάτι έχουν μπερδέψει: Πρώτον, στη Ρουμανία για να εκταμιεύσουν τελικά την (απαραίτητη) δόση του ΔΝΤ προέβησαν στην αύξηση του ΦΠΑ κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες (!!!). Με λίγα λόγια αφού είναι αντισυνταγματικό να πληρώσουν οι συνταξιούχοι, ας πληρώσουν και οι νέοι και οι ηλικιωμένοι . Δεύτερον μάλλον κάνουν ότι δεν καταλαβαίνουν ότι αν δεν υπάρχει ο μηχανισμός στήριξης η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει άμεσα να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό της. Αυτό σημαίνει σκληρότερα μέτρα. Για να γίνει κατανοητό πόσο σκληρότερα, τα πρόσφατα μέτρα σκοπό είχαν να μειώσουν το έλλειμμα κατά 4% ενώ αν πρέπει να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισμός χρειάζεται μείωση του ελλείμματος κατά 12%!!!

Η Δεξιά στροφή της ελληνικής Αριστεράς

(αυτοσχέδια αφίσα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων)

Δεν υπάρχει καμία παρέμβαση στην πιο πάνω φωτογραφία...είναι απόλυτα αληθινή

Εργασιακός Μεσαίωνας

Τις τελευταίες μέρες "όλοι" μιλάνε για εργασιακό μεσαίωνα για καταπάτηση δικαιωμάτων που ήρθαν με αγώνες αιώνων (sic!), οι εργαζόμενοι πεινάνε ενώ δουλεύουν σα σκυλιά κτλ. Μήπως όλα αυτά είναι υπερβολικές κουβέντες, μήπως πρέπει να είμαστε πιο λογικοί στις εκφράσεις μας...λέω εγώ...εκτός αν πραγματικά τα πιστεύετε (φοβάμαι ότι μάλλον το τελευταίο ισχύει για όσους χρησιμοποιούν αυτά τα κλισέ)!
Αυτό μου θυμίζει κάτι παλιό:

Για τελετες γάμου!

πηγή: http://panteliskammas.blogspot.com/2010_06_01_archive.html

Ας γίνω προκλητικός (άλλη μια φορά)

Ψάχνουμε τρόπο να μειώσουμε τις δημόσιες δαπάνες. Μήπως ήρθε η ώρα να σκεφτούμε και την κατάργηση της στρατιωτικής θητείας. Στη Γερμανία για τον ίδιο λόγο έχει πέσει σαν ιδέα. Με αυτόν τον τρόπο θα κλείσουν αρκετά στρατόπεδα (ειδικά σε μέρη που δε χρησιμεύουν καθόλου, και υπάρχουν για να εξυπηρετούν την τοπική κοινωνία), και ταυτόχρονα θα σταματήσουν οι πολίτες να κάνουν τα "θελήματα" της οικογένειας των στρατιωτικών και κάθε λογής απίθανου που έχει σχέση (άμεση ή έμμεση) με το στρατό. Νομίζω ότι οι περισσότεροι που έχουν υπηρετήσει στρατιωτική θητεία επιβεβαιώνουν και τα δυο!

Τον τελευταίο χρόνο όλοι μιλάνε για την οικονομία. Αυτό το έργο το έχω ξαναδεί, είναι επανάληψη του καλοκαιριού του 1999, που πάλι ο κάθε πικραμένος είχε άποψη για fundamental και technical analysis, ήθελε να δημιουργηθεί το χρηματιστήριο παραγώγων (γιατί άραγε), να απελευθερωθεί η αγορά και φυσικά είχε εσωτερική πληροφόρηση για διάφορες μετοχές και τις πρότεινε για σίγουρο κέρδος. Και μετά; Μετά φυσικά ήρθαν οι κερδοσκόποι, τα μεγάλα κεφάλια και φάγανε τα λεφτά του κοσμάκη (sic!). Βέβαια όλοι είχαν ξεχάσει ότι ο κοσμάκης είχε μπει στο παιχνίδι για να διπλασιάσει σε μια μέρα τα λεφτά του και αν γίνεται να δει τους άλλους να φτωχαίνουν και αυτός να πλουτίζει.
Καλοκαίρι 2010: η ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα. Αυτή τη φορά αντί για αισιοδοξία έχουμε απαισιοδοξία, κατά τα άλλα η ίδια ιστορία. Ο καθένας έχει μια σίγουρη πληροφορία για την ημερομηνία που η Ελλάδα θα κηρύξει "πτώχευση", χωρίς βέβαια να ξέρει τι είναι αυτό! Κάθε τυχάρπαστος δίνει πληροφορίες για το πότε θα δεσμευτούν οι καταθέσεις και πότε η χώρα θα φύγει από τη ζώνη του € (λέω "πότε" γιατί το "αν" για αυτό τον  κόσμο έχει προεξοφληθεί) Και ο κόσμος, όπως το 1999, αγνοεί κάθε σοβαρή φωνή, μάλλον γιατί οι σοβαρές φωνές δεν έχουν διάθεση να φωνάζουν. Τώρα το μόνο που περιμένω με ενδιαφέρον να δω είναι πώς (γιατί το "ποιος" μάλλον το ξέρω) θα κερδίσει κάποιος απ' όλο αυτό τον πανικό που δημιουργείται. Το μόνο όμως που δε θέλω είναι να ακούσω πάλι φωνές ότι με φήμες φάγανε πάλι τα λεφτά του φτωχού. Ο κόσμος (η πλειοψηφία τουλάχιστον) έχει κάνει τις επιλογές του για το ποιόν θα ακούσει και τι θα πιστέψει, άρα ας αναλάβει τις ευθύνες του.
Υ.Γ. Αυτή η ανάρτηση είναι ένα μήνυμα σε μπουκάλι που αφήνω στον ωκεανό του διαδικτύου. Νομίζω ότι σε λίγο καιρό (δυστυχώς) θα μπορώ να λέω με αποδείξεις..."εγώ σας τα είπα!"

Έξοδος από τη ζώνη του Euro: είναι καλή ιδέα;

Από οικονομική πλευρά ίσως να είναι καλή ιδέα. Μια υποτίμηση θα μειώσει την αξία τους χρέους, και θα επαναφέρει την οικονομία σε κάποια λογική ισορροπία χωρίς μείωση ονομαστικών μισθών. Απ' ότι καταλαβαίνω και για την κοινωνική σταθερότητα θα είναι αυτό καλό. Δυστυχώς για την πολιτική σταθερότητα και την ανάγκη μεταρρυθμίσεων στην οικονομία, κοινωνία, πολιτική είναι πολύ κακό, αφού θα φύγει η πίεση για τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Φοβάμαι όμως ότι έξοδος από το Euro για την Ελλάδα θα είναι η αρχή του τέλους για την ΟΝΕ, την περαιτέρω εμβάθυνση της Ε.Ε. αλλά ίσως και μεγάλος κίνδυνος για τη συνέχεια της Ευρωπαϊκής συνεργασίας μέσα στα πλαίσια της Ε.Ε. Και αυτό θα είναι το μεγαλύτερο κόστος για την παγκόσμια πολιτική και οικονομική σκηνή...Στο κάτω κάτω καλύτερα κοινωνικός πόλεμος στην Ελλάδα για τα επόμενα 5 χρόνια, παρά Ευρωπαϊκός πόλεμος σε 10 χρόνια.  

Περι (τσάμπα) μαγκιάς

«Μαγκιά είναι να ακούς την κοινωνία και όχι τους τεχνοκράτες»...αλλά τι κάνεις αν η κοινωνία λέει να καεί να καεί ... η βουλή και όλοι οι πολιτικοί είναι κλέφτες και πρέπει να πάνε φυλακή; Ακούς την κοινωνία και κάνεις το Νέρωνα και στη συνέχεια ζητάς από τον εισαγγελέα να σε συλλάβει μαζί με όλους τους όμοιούς σου; Η τότε μαγκιά είναι να ακούς τους τεχνοκράτες; Σε ποιο ακριβώς σημείο ο λαός έχει πάντα δίκαιο και σε ποιο οι τεχνοκράτες; Υπάρχει κανόνας; Μήπως ο λαός έχει δίκαιο όταν συμφωνεί με εσένα και οι τεχνοκράτες χρησιμοποιούνται για να δικαιολογούν τη βλακεία που έχει ο κάθε πολιτικός στο κεφάλι του;
Ευχαριστώ δε θα πάρω

Χρήμα, αυτός ο άγνωστος

Τελικά τι είναι το χρήμα;
Είναι πλούσιος αυτός που έχει πολύ χρήμα;...Μάλλον όχι. Ο πλούσιος είναι πλούσιος γιατί έχει πολύ πλούτο. Το χρήμα είναι απλώς ένα περιουσιακό στοιχείο. Αντίθετα ο πλούτος περιλαμβάνει όλα τα περιουσιακά στοιχεία του ατόμου (αναφέροντας μόνο μερικά, μετοχές, ανθρώπινες γνώσεις και ικανότητες, ομόλογα, τραπεζικές καταθέσεις, αυτοκίνητα, ακίνητα αλλά και χρήμα).
Το επόμενο τότε ερώτημα είναι γιατί χρειαζόμαστε το χρήμα; Ποιός είναι ο λόγος που χρειάζεται να καταφύγουμε στον τραπεζικό δανεισμό για να αποκτήσουμε χρήμα; Ο βασικός (αλλά όχι ο μόνος) λόγος είναι ότι το χρήμα είναι απαραίτητο για να κάνουμε συναλλαγές. Το χρήμα είναι το πιο ρευστό περιουσιακό στοιχείο (δηλαδή το περιουσιακό στοιχείο που μπορεί άμεσα να χρησιμοποιηθεί για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών). Η πραγματοποίηση συναλλαγών προϋποθέτει την ύπαρξη ρευστότητας. Ένα δάνειο από την τράπεζα είναι απλώς μια μετατροπή πλούτου (με μορφή μελλοντικών εισοδηματικών ροών) σε χρήμα, δηλ. οι τράπεζες "πουλάνε" ρευστότητα, διατηρώντας τον πλούτο του ατόμου σταθερό.
Για να δούμε τη σημασία των παραπάνω, ας σκεφτούμε το νόημα της πρότασης "το τραπεζικό σύστημα δημιουργεί χρήμα": το τραπεζικό σύστημα δημιουργεί το μέσο για τις συναλλαγές- αλλά σε καμία περίπτωση δε δημιουργεί πλούτο από εκεί που δεν υπάρχει.    

Ο Ελληνικός Δρόμος προς τον Σοσιαλισμό

Ο πιο εύκολος τρόπος για να περάσουμε στο Σοσιαλισμό σε οποιαδήποτε χώρα: αφήνουμε τους πάντες να παρανομούνε και να φοροδιαφεύγουνε. Μετά από αρκετά χρόνια όταν όλοι- μα όλοι- με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο φοροδιαφεύγουν, περνάμε νόμους που δημεύουν την περιουσία των παραβατών. Σε λίγες μέρες τα πάντα έχουν εθνικοποιηθεί και άρα μπορούμε να συνεχίσουμε το δρόμο μας προς τη μεγάλη αλλαγή!
Δόξα τω Θεώ που δεν υπήρξε στην Ελλάδα κανένας σοβαρός "σοσιαληστής" ηγέτης που να βλέπει μακριά για να ξεκινήσει ένα τέτοιο σχέδιο. Και περισσότερο ευτυχώς που το κράτος είναι διαλυμένο και δε μπορεί να συμμετάσχει με το ρόλο του σε αυτό το σχέδιο...ή μήπως το διέλυσαν οι δεξιές και φιλελεύθερες κυβερνήσεις του τόπου για να αποφύγουμε το μεγαλόπνοο σοσιαλιστικό σχέδιο;

Η σκοτεινή πλευρά μιας συνομωσίας

Σύμφωνα με "έγκυρες" πηγές (που δε χρειάζεται να κατανομαστούν, αφού είναι έγκυρες), η Ελλάδα είναι μια χώρα πλούσια σε κοιτάσματα ουρανίου (δες εδώ), πετρελαίου ( δες εδώ ) και φυσικού αερίου (δες εδώ). Οι πιο πάνω σύνδεσμοι είναι ένα παράδειγμα μόνο, στο κάτω κάτω η ιστορία είναι τόσο γνωστή στο διαδίκτυο που ο καθένας μπορεί να βρει άπειρες πληροφορίες. Παίρνοντας ως βάση τις έγκυρες (sic) αυτές πληροφορίες μπορώ να προχωρήσω στην οικονομική ανάλυση: η πρόσφατη κρίση στην Ελλάδα οφείλεται στη μειωμένη ανταγωνιστικότητα δηλ. στην ανατίμηση της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας. Οι ψαγμένοι στα οικονομικά όμως γνωρίζουν ότι η ανατίμηση μπορεί να είναι αποτέλεσμα της ανακάλυψης φυσικών πόρων σε μια χώρα (γνωστό και ως Dutch Disease).Αν σας αρέσει αυτή η εξήγηση μπορώ να πάω και ένα βήμα πιο πέρα: αφού ανατιμάται η ελληνική πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία (και όχι η τούρκικη ή της FYROM), οι αγορές προεξοφλούν ότι αυτά τα κοιτάσματα θα παραμείνουν επικράτεια της Ελλάδας. Εκτός βέβαια αν οι αγορές δε γνωρίζουν τίποτα, ή δεν μπορούν με κινήσεις κεφαλαίων να κάνουν κακό σε μια οικονομία ή η Ελλάδα δεν έχει αυτά τα κοιτάσματα. Pick your poison!  

Μια μπερδεμένη ιστορία

Αν έχω καταλάβει καλά η ιστορία της παγκόσμιας (αλλά και Ελληνικής) κρίσης πάει κάπως έτσι: χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν κάνει κακές τοποθετήσεις τις οποίες "πουλούν" σε άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μολύνοντάς τα. Οι κυβερνήσεις σώζουν κάποια από αυτά φοβούμενες τον κίνδυνο κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Στη συνέχεια αυξάνουν τις δαπάνες (και ταυτόχρονα ασκούν επεκτατική νομισματική πολιτική) για να αποφύγουν πιο βαθιά ύφεση. Αποτέλεσμα όλων αυτών (ύφεση, στήριξη χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, αύξηση δαπανών) είναι τα δημοσιονομικά όλων των χωρών να βρεθούν σε άσχημη κατάσταση.
Η ιστορία δυστυχώς δεν τελειώνει εδώ: κάποια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα πλέον παίρνουν θέση ενάντια στα ομόλογα των χωρών που έχουν τα μεγαλύτερα προβλήματα. Άρα οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα προβλήματα (δανεισμού;!). Πιθανή στάση πληρωμών θα πλήξει κάποια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, μη στάση πληρωμών θα πλήξει κάποια άλλα (αυτά που πήραν θέση υπερ της στάσης πληρωμών). Σε κάθε περίπτωση η ιστορία της στήριξης θα ξεκινήσει από την αρχή;
Ποιά είναι πλέον η άριστη πολιτική σε αυτό το περιβάλλον;  

Ο λαός μίλησε...αλλά τι είπε;